Uiteraard gaat er veel aandacht uit naar de duurzaamheidsaspecten van Echo. Met de nieuwste vastgoedaanwinst heeft TU Delft immens wel wat neergezet: een onderwijsgebouw dat meer energie opwekt dan het verbruikt. Maar ook de wanden en plafonds die B&O Projectafbouw er realiseerde, verdienen een plekje in de schijnwerpers.
Toch eerst even over het bijzondere gebouw op zich, en waarom het er is gekomen. Door het almaar groeiende aantal studenten dreigde de Technische Universiteit in Delft tegen de grenzen van de beschikbare onderwijsruimte aan te lopen. Daarnaast was er een toenemende behoefte aan grotere en flexibeler onderwijsruimte. Met een nieuw onderwijsgebouw waar alle faculteiten gebruik van kunnen maken, wilde de TU één antwoord op die twee vraagstukken geven. Maar dat kon niet zomaar een gebouw worden. In 2030 wil de TU namelijk een volledig duurzame campus hebben; die moet dan dus bijvoorbeeld CO2-neutraal, circulair en klimaatadaptief zijn. Samen met Arup en BBN ontwierp architect UN studios een gebouw dat aan al die wensen voldoet: Echo. Onder meer door uitstekende isolatie, slimme installaties en een warmte-/koudeopslag verbruikt het gebouw, inclusief de laptops van de gebruikers, minder energie dan het dak vol zonnepanelen – maar liefst 1200 stuks zijn er geïnstalleerd – opwekt. Mooie duurzaamheidsfeiten zijn ook dat het overgrote deel van het meubilair hergebruikt is en dat een belangrijk aandeel van de aangename akoestiek in het pand op het conto kan worden geschreven van isolatiemateriaal dat van gerecycelde PET-flessen is gemaakt.
Goed verstopte schuifwanden
Wat de omvang betreft, Echo heeft een bruto vloeroppervlak van 8.300 m2 en biedt met zijn zeven onderwijszalen en diverse ruimtes voor groepswerk en zelfstudie, zo’n 1.700 onderwijsplekken. Dat moet genoeg zijn voor de huidige behoeften en die van de komende jaren.
Aan de vraag om flexibiliteit is voldaan door onderwijszalen te maken van verschillende groottes. Ze zijn ingericht op groepen die variëren van 150 tot 700 personen, maar het merendeel van de zalen is ook nog eens op te delen in kleinere ruimtes. Van de grootste collegezaal bijvoorbeeld, waar plek is voor 700 mensen, kunnen drie kleinere collegezalen worden gemaakt. Aanpassen van die ruimte gaat heel gemakkelijk; met behulp van schuifwanden is het in een kwartiertje gefixt. Mooi van die schuifwanden is ook dat je ze niet ziet als de zaal niet is opgedeeld. Dan zijn de scheidingswanden namelijk keurig opgeborgen in de grote wand die B&O Projectafbouw rondom de collegeruimte bouwde. De wand is vernuftig en mooi, maar het maken ervan was niet bepaald appeltje eitje, aldus Willem Frederiks. Hij is projectleider bij het afbouwbedrijf uit Broek op Langedijk dat door aannemer BAM werd ingehuurd voor het monteren van de MetalStudwanden en -plafonds in Echo.
Speciale staalconstructie
“Ronde wanden bouwen we wel vaker, maar deze wand moest 11 meter hoog worden en heeft ook nog eens een uitkragend gedeelte”, schets Frederiks de situatie. “Zo’n schuin stuk is eigenlijk meer plafond dan wand. Dat betekent dat het anders wordt belast dan een normale verticale wand en dat vraagt om speciale oplossingen. Er lag een concept hoe dat dan gebouwd moest worden, maar daarvan hebben we gezegd dat wij het zo niet konden maken.” Volgens de afbouwer was er een speciale staalconstructie om die belasting aan te kunnen. Die constructie is uiteindelijk door de aannemer BAM, de afbouwer én Gyproc samen ontwikkeld. Vooral de bijdrage van de leverancier in dat traject was heel belangrijk. De exclusieve wand moet immers niet alleen mooi zijn, hij moet ook voldoen aan de eisen op het gebied van brandveiligheid en geluid en het moet zeker zijn dat de constructie ook echt bestand is en blijft tegen de ongebruikelijke belasting. “Zonder Gyproc kun je zoiets niet bouwen”, stelt Frederiks. “Zij moeten immers wel kunnen garanderen dat alles aan de gestelde eisen voldoet en zij weten wat daar voor nodig is. In de overleggen met de aannemer heeft Gyproc dan ook precies aangegeven aan welke voorwaarden de staalconstructie moest voldoen om de benodigde garantie te kunnen geven.”
Super spouw
Ook met de benodigde staalconstructie was het voor B&O Projectafbouw nog een hele toer om de wand te kunnen opbouwen. Frederiks legt uit hoe dat is verlopen. “Toen de staalconstructie stond, hebben we alles nauwkeurig ingemeten. Omdat je zo’n rondlopende wand niet met een laser kunt uitzetten, hebben we ronde schenkels van hout laten maken. Die hebben we vervolgens op de vloer en het plafond gemonteerd en daar dan de rmetalstudregels tegenaan gezet.”
In feite gaat het om twee wanden, met daartussen een enorme spouw van een en meter of twee. Die grote tussenruimte is de bergplaats van de schuifwanden waarmee de collegezaal kan worden opgesplitst. Beide wanden zijn aan beide zijden, dus ook in de spouw, beplaat. Zeker vanwege het schuine gedeelte, dat een meter of vier hoog is, kon niet met een normale steiger worden gewerkt. In overleg maakte steigerbouwer Van Wijnen uit Delft in de spouw een steiger waarvan het bovenste gedeelte trapsgewijs werd opgebouwd om goed bij uitkragende delen van de wand te kunnen. Aan de buitenzijde zetten de monteurs van B&O voor het beplaten van de schuine delen een hoogwerker in.
Enorme lading plaatmateriaal
Om een ronde wand te beplaten, wordt doorgaans buiggips gebruikt, normale gipsplaten maar dan slechts 6 millimeter. Omdat er echter in deze onderwijsomgeving dagelijks behoorlijk wat mensen langs de wand komen, was er in ieder geval tot 3 meter hoog een robuustere plaat nodig. De afbouwers gebruikten voor dat deel van de wand Gyproc Duragyp. De vezelversterkte plaat is weliswaar extra stevig en stootvast, maar daardoor ook moeilijk te buigen. Om ze toch op het rondlopende frame te kunnen monteren, sneden de monteurs de platen in. Tot 3 meter hoog werd zo een dubbele laag Duragyp platen aangebracht. Boven die 3 meter kon wel met buiggips worden gewerkt, alleen waren er wel heel veel platen nodig om de vereiste geluidsisolatie en brandwerendheid te halen. “We moesten hier 60 minuten brandvertraging en 49 tot 52 dB geluidsisolatie realiseren” legt Frederiks uit. “Daar heb je twee lagen Duragyp platen voor nodig. Die zijn 12,5 millimeter dik, dus in totaal wordt dat 25 millimeter beplating. Met 4 lagen buiggips van 6 mm kom je daar net niet aan, vandaar dat we ook nog een vijfde laag hebben gemonteerd.”
Nauwkeurig werken vereist
Van al die gipsplaten is niet veel meer te zien nu de collegezaal in gebruik is. Opvallend zijn wel de forse houten beren die langs de wand en over het plafond lopen. Om dit prachtige plaatje helemaal goed te krijgen, is veel afstemming nodig geweest tussen B&O Projectafbouw en Verwol Afbouw dat de beren maakte. De enorme houten objecten zijn aan het constructieplafond bevestigd, maar ook aan de ronde wand. B&O bracht daarvoor in de wand houten constructies aan waar de beren aan konden worden bevestigd. Dat luisterde allemaal erg nauw, aldus Frederiks. “Verwol maakte die houten beren prefab, volledig vanaf tekening. Daarvoor was het heel belangrijk dat onze maatvoering ook precies zo was als de tekening. We moesten het achterhout immers wel exact op de juiste plek aanbrengen en met de hart-op-hart afstand die Verwol nodig had om hun beren te monteren.”
Omgekeerde wereld
De ronde wand is bepaald niet het enige dat B&O Projectafbouw in Echo maakte. Het bedrijf monteerde alle metalstudwanden en -plafonds in het gebouw. Naast brandwerendheid en geluidsisolatie was daar ook luchtdichtheid een belangrijk issue bij, vanwege de energieprestatie van het gebouw. Waar normaal gesproken de installaties in het plenum van de plafonds zijn weggewerkt, is dat nu in het plenum van de vloer gedaan. Dat maakte het werk voor B&O Projectafbouw iets anders dan gebruikelijk. De MetalStudwanden zijn op de constructieve kanaalplatenvloeren gemonteerd. Vlak boven het beton zijn de sparingen gemaakt voor de leidingen en de installaties. Daarna werden door een gespecialiseerd bedrijf op een hoogte van zo’n 80 a 90 centimeter computervloeren geplaatst Volgens Frederiks is de aanpak enigszins vergelijkbaar met het plaatsen van systeemwanden. “Die zet je onder de bandrasters van een systeemplafond en daarna maak je het daarboven luchtdicht met drukschotten waar je de doorvoeringen voor de leidingen en de installaties in maakt. Nu hebben we het dus onder de vloer luchtdicht gemaakt.”
Hangende wanden
Een ander opvallend onderdeel van het werk van de afbouwers uit Broek op Langedijk is te vinden op de verdiepingsvloeren. Daar is een combinatie te zien van glazen systeemwanden met daarboven metalstud. De gipsplaatwanden zijn niet op de systeemwanden geplaatst, maar aan het constructieplafond gehangen voordat Qbiq de glazen wanden monteerde. “Normaal zet je metalstudwanden vast aan de vloer en aan het plafond”, zegt Frederiks. “Hier konden we ze dus niet aan de vloer monteren, maar dan is het ook niet genoeg om ze met een paar schroeven tegen het beton te bevestigen. We hebben een constructie gemaakt met een stevige balk die met grote constructiebouten aan het plafond is vastgemaakt; daar hebben we de regels aan gemonteerd en die hebben we vervolgens beplaat. Komt er een systeemplafond in, dan kun je je constructie nog vastzetten met schoren, die zie je dan niet meer. Dat ging hier niet want op sommige plekken kwamen lamellenplafonds en daar wil je geen houten schoren doorheen zien.” De hangwanden van B&O Projectafbouw garanderen de brand- en rookwering en de geluidsisolatie.
MetalStudplafonds met akoestische laag
In Echo is behalve veel verschillende wanden ook een aardige verscheidenheid aan plafonds te zien. Zo zijn er behalve de lamellenplafonds diverse systeemplafonds en ook een scala aan MetalStudplafonds. Die laatste plafonds zijn ook door B&O Projectafbouw gemaakt. Er zaten een paar behoorlijk ingewikkelde tussen, aldus Frederiks, onder meer in een collegezaal en de hal van de entree. “Het is een MetalStudplafond maar met een aantal luiken om bij de techniek van de geïntegreerde verlichting te kunnen. Van die verlichting zie je nu alleen nog maar de 1,80 lange lichtbalken, de bevestiging zie je niet. We hebben speciale bakken voor die verlichting laten maken. Precies op die maat hebben we sparingen in de gipsplaten gemaakt, daar hebben we nog profielen langs gezet zodat alles netjes aansluit.” Het eindresultaat mag er zijn, de verlichting ligt helemaal gelijk met het plafondoppervlak. En omdat het oor ook wat wil, zijn de gipsplatenplafonds gespoten met een 3 centimeter dikke laag Acosorb om voor een goede akoestiek te zorgen.
Inspirerende omgeving
Echo bevat nog veel meer knap afbouwwerk, maar het hoogtepunt op dat vlak, ook voor B&O Projectafbouw zelf, blijft de 11 meter hoge ronde wand van de collegezaal. Het bedrijf uit Broek op Langedijk is 12 weken met die wand bezig geweest. “Volgens de planning hadden we eigenlijk ook al het andere werk in die 12 weken moeten doen maar uiteindelijk is er zoveel meerwerk bijgekomen dat we wel 9 maanden bezig zijn geweest!” Inmiddels is Echo volop in gebruik, als onderwijsgebouw én waarschijnlijk ook als inspiratiebron voor de architecten van de toekomst.
=====
Tekst en fotografie: Klokhuys tekst en foto