Als iets een matig imago heeft dan is het wel de parkeergarage. Schemerig, viezig, krap en prijzig zijn omschrijvingen die op het gros van toepassing is. Scheveningen doet het anders. De parkeergarage die zo’n beetje ónder de plek van het vroegere Palace Hotel is gemaakt, is ronduit chique.
Tekst en fotografie: Klokhuys tekst en foto
Van pronkstuk tot patatboulevard
Grand Hotel, het Savoy, Oranje hotel, Palace hotel, Rauch, Hotel des Galeries, Kurhaus. Klinkende namen uit het verleden, toen Scheveningen nog een chique badplaats was. Van die voorname gebouwen is alleen het Kurhaus nog over; de rest is gesloopt in de jaren zeventig, tachtig of – in het geval van het Oranje hotel – gesneuveld in de oorlog. De klasse en grandeur van Scheveningen verging het niet veel beter en ook de populariteit van de badplaats bevindt zich in een neerwaartse spiraal. De bezoekersaantallen zijn van 20 miljoen per jaar teruggelopen tot 14 miljoen. In de Palace Promenade – die voor het gelijknamige hotel in de plaats kwam – zijn de exclusieve boetieks verdrongen door meer alledaagse winkels. En de ooit zo mondaine flaneerboulevard gleed af tot een onaantrekkelijke patatboulevard waar je niet gezien wil worden. De gemeente Den Haag wil het tij keren en verdere teloorgang van de badplaats stoppen. Sterker nog, de grandeur moet weer terug op de boulevard. Dat is ook de slogan van het reanimatieplan dat de gemeente samen met investeerder Hommerson uitvoert. “Den Haag de openbare ruimte, wij de gebouwen”, schetst architect Wim de Bruijn de taakverdeling.
Het hele jaar door
De Zuidboulevard, tussen het Kurhaus en de haven, is al gedaan. En de upgrade van de Noordboulevard is al een eind op streek. Alles is afgebroken, zowel de wandelboulevard als de horecapanden, en vervangen door nieuw. “Op de kop van de boulevard komt nog een stijlvol paviljoen”, zegt de Rotterdamse architect. “Dan hebben we zo’n 4 a 5.000 m2 nieuwe horecagelegenheden.” Dat klinkt vooral als veel, maar volgens de Bruijn staat kwaliteit voorop. “In de zomer, als de zon schijnt en de zee lonkt, is in Scheveningen alles makkelijk, dan komen de mensen wel. De periode van november tot en met februari is echter een uitdaging. Daarom hebben we horeca gemaakt met terrassen voor de zomer maar waar je in najaar, winter en het vroege voorjaar ook bínnen kwaliteit kunt bieden. Tóprestaurants waar mensen graag voor naar Scheveningen komen. Voorwaarde is dan wel dat ze vlakbij kunnen parkeren. Vandaar dat we ónder die horeca een parkeergarage hebben gemaakt.”
Parkeren ín het duin
Er was ruimte nodig voor het ambitieuze plan. Veel meer ruimte dan de oude situatie bood. Voortbordurend op de ideeën van de Spaanse architect Morales die de Zuidboulevard herinrichtte, heeft ook de nieuwe Noordboulevard ronde vormen gekregen. “We hebben hem naar het strand laten uitbuiken”, zegt De Bruijn. “Daardoor kregen we meer ruimte voor de horeca. En voor iets dat nog nooit eerder was gedaan, een kelder ín het duin, in de zeewering dus.” Razend spannend voor een land dat al eeuwen strijdt tegen het opkomende water. “Er is geen gevaar”, ontnuchtert de architect. “Waterveiligheid wordt in ons land uitgedrukt in zandkorrels. Hoe dikker de zandlaag in de raai (het gebied van net achter de duinen tot 800 meter in zee), hoe veiliger. Met een kelder in het duin haal je weliswaar zand weg, maar door de stroming spoelt er hier voor de deur doorlopend zand aan. Dat komt van Scheveningen Haven en daar wordt het steeds weer aangevuld door de Zandmotor die Rijkswaterstaat bij Terheijde heeft aangelegd. Het strand bij de Noordboulevard, en dus de veiligheidsbuffer, wordt dus steeds breder.”
Comfortabel parkeren
De parkeergarage in het duin heeft drie lagen, een 0, een -1 en een +1. De horeca is deels bovenop laag 0 en tegen laag +1 aan gebouwd. Op het dak van de parkeergarage en het horecagebouw is een 12.000 m2 groot duinpark gemaakt. Dat je in Scheveningen onder je favoriete restaurant kunt parkeren of in je zwembroek in een paar stappen van de parkeergarage over de boulevard naar het strand kunt lopen is pure luxe. Luxe die hoort bij een badplaats met grandeur. “Daar past geen nauwe, lage, vieze parkeergarage bij”, vindt De Bruijn. ”We wilden hem juist comfortabel. Hij moest extra kwaliteit hebben en een bijzonder gevoel meegeven. Daarom hebben we de entree van de parkeergarage in een soort art deco stijl uitgevoerd, net als de gevel van het horecagebouw. Een nadrukkelijke verwijzing naar de glorietijd van Scheveningen en de grandeur die we willen terugbrengen. En bij zo’n entree horen vloeren en trappen van terrazzo.”
Tevreden over eerdere samenwerkingen benaderde de architect Tomaello BV voor het prestigieuze project aan de kust. Het bedrijf uit Vlaardingen had al vaker aan zee gewerkt. “De beste plek om beton of terrazzo te testen is de boulevard”, zegt Giulio Tomaello. “Zon, zee, zout, zand en toeristen; ze trekken een flinke wissel op het materiaal. Het mooie van terrazzo is dat het weliswaar vervuilt en veroudert, maar er weer uitziet als nieuw als je er een millimeter afschuurt.” Natuurlijk moet het niet alleen esthetisch in orde zijn, constructief moet het ook kloppen. En dat was hier soms wel een uitdaging, aldus de terrazzoman. “Nu de parkeergarage klaar is zie je alleen het eindresultaat, en niet het verhaal erachter. Maar in feite was alles een kunststukje; de mallen, de wapening, het mengsel, het schuren, het plaatsen.”
Puzzelen met staal en beton
Tomaello BV maakte de tien trappen allemaal prefab, in de werkplaats in Vlaardingen. Vier trappen zijn van beton en hebben een identieke vorm. De overige zes zijn uitgevoerd in terrazzo en hebben elk een ander formaat en een andere vorm. Een aantal trappen heeft een curve en dat maakte vooral het maken van de bekisting een lastig verhaal. “Door die curve komt er veel spanning op de bekisting te staan. Als je stort, dan kan de druk van het beton ervoor zorgen dat de bekisting wat gaat wijken. En dat kan een probleem zijn als je de trappen gaat plaatsen. Het is allemaal millimeterwerk.”
De trappen moeten ook als vluchtweg gebruikt kunnen worden. Dat betekent dat ze berekend moeten zijn op een grote hoeveelheid mensen die er tegelijkertijd overheen gaat. Vanwege die mogelijke piekbelasting moest Tomaello een extra zware wapening toepassen. “Er zat soms zoveel wapening in de kist dat je je afvroeg waar de korrels dan moesten komen. En dan moet je vanwege de kustomstandigheden ook nog eens meer dekking op die wapening realiseren dan normaal. Maar je bent ook gebonden aan de maten van de trap want hij moet wel passen. Op sommige plekken ging dat gewoon niet samen. Dan is het een kwestie van heel veel puzzelen, schuiven en meten om een goede technische oplossing te vinden.”
Zoals gebruikelijk bij prefab terrazzowerk zijn de trappen op de kop gestort. Na het ontkisten moesten ze dus worden gekeerd om ze te kunnen schuren. Doordat de bordessen waren aangestort zorgde dat voor spannende momenten. “De aangestorte bordessen zorgen voor wat ongebruikelijke vormen en andere zwaartepunten dan bij een simpele rechte trap”, legt Tomaello uit. “En doordat geen trap hetzelfde was, heb je steeds met een andere gewichtsverdeling te maken. Daarbij komt dat precies de overgang van trap naar bordes de zwakke plek van het geheel is. Als je zo’n trap wil kantelen, moet je er dus elke keer heel goed over nadenken hoe en waar je hem beetpakt met de kraan, wil je hem niet beschadigen of zelfs breken.”
Recepten uitwisselen
Gespecialiseerd in prefab werk doet Tomaello BV zelf geen vloeren; die zijn in Scheveningen door Eterno Minerals of the World uit Maasland gemaakt. In nauwe samenwerking met Tomaello BV, dat wel. Onder meer om de kleur van trappen en vloeren goed op elkaar af te stemmen. Beide zijn licht; gemaakt met Noors wit, Verona, parelmoer, blauw glas en wit cement.
Simpelweg het recept uitwisselen was niet voldoende, al was het maar vanwege de verschillende technieken. Bij een vloer is immers de bovenkant de afwerking terwijl dat bij op de kop gestorte elementen de onderkant is. Dat kan ervoor zorgen dat bij de een de korrel beter zichtbaar is dan bij de ander. “Je zult dus het recept moeten aanpassen aan de techniek om hetzelfde eindresultaat te krijgen”, zegt Tomaello. En dan nog is er het verschil tussen horizontale en verticale oppervlakken en wat de lichtval daar mee doet. “Het uiterlijk zal altijd anders zijn maar je moet kunnen zeggen ja, dit zijn twee broers die bij elkaar zitten.” En dat is goed gelukt, verschil tussen de trappen en vloeren is er nauwelijks.
Hechtend en zwevend
Eterno had te maken met verschillende ondergronden voor de terrazzovloer. Op niveau -1 en +1 was dat een betonvloer waar de terrazzo hechtend op kon worden aangebracht maar op niveau 0 was de vloer anders opgebouwd. Die vloer is dezelfde als die van de horecazaken die op dat niveau zitten. Voor die bedrijven was een geïsoleerde vloer noodzakelijk, ze zitten immers boven het onderste parkeerdek. Ook moest er ruimte worden gehouden voor leidingwerk en afschot voor rioleringen. Vandaar dat de constructievloer op dat gehele niveau zo’n 30 a 40 cm lager is gehouden. Daar is vervolgens EPS op aangebracht. De restaurants konden daar een afwerkvloer naar keuze op aanbrengen, net als Eterno. “Wij hebben daar een 8 centimeter dikke betonvloer met een traditionele wapening en extra staalvezels op gemaakt”, zegt Cor Hoogeveen van Eterno Minerals of the World. “Een zwevende ondervloer dus en dat hebben we eigenlijk liever niet omdat er altijd wel een plek is waar hij niet voldoende zweeft. Scheurtjes zijn dan haast onvermijdelijk, zeker in zo’n ruimte waar je te maken hebt met tocht en uitdrogingsverschijnselen.”
Passende decoraties
Als ze er al zijn dan vallen de scheurtjes echter absoluut niet op; daarvoor vragen de decoraties in de vloer te veel de aandacht. Architect De Bruijn ontwierp een vloer met afbeeldingen die een sterk strandgevoel opwekken: golven, zon, zee en vissen. “Afbeeldingen in een vloer hadden we nog niet eerder gedaan”, zegt Hoogeveen. “Tomaello heeft wel veel expertise op dat vlak. Met hun hulp hebben we de speciale technieken die zij in de werkplaats gebruiken voor dit soort decoraties naar de werkvloer kunnen brengen.”
Langs de wanden maakte Eterno banden met blauwe en witte golven. “Dat hebben we gedaan met rubbermallen met uitsparingen in die golf-vorm. Daar stort je dan de ene kleur in. Als die voldoende is uitgehard kun je de mal weghalen en de golven in de andere kleur storten.”
Sommige onderdelen van het grote logo, centraal in de entreehal, maakte Eterno met dezelfde techniek. De visjes komen echter uit de werkplaats van Tomaello. Voor de messing zonnetjes, die ook in de grote lichte vloervelden te vinden zijn, plaatste Eterno eerst metalen constructies die op hoogte gesteld konden worden. Daarop werden de 5 mm dikke messing figuren vastgezet, gelijk met de terrazzo toplaag. “De volgende keer zet ik ze wat lager; terrazzo schuur je wat makkelijker weg dan messing”, blikt Hoogeveen terug op het arbeidsintensieve werk. “Maar door al die decoraties is het echt een kunstwerk geworden en dat maakte deze vloer erg leuk om te maken.”
Parkeergarage Noordboulevard
Opdrachtgever: Strandweg Vastgoed B.V., Den Haag
Architect: Wim de Bruijn Architectenbureau, Rotterdam
Aannemer: Sprangers Bouwbedrijf BV, Breda
Terrazzo trappen: Tomaello BV, Vlaardingen
Terrazzo vloeren: Eterno Minerals of the World, Maasland
Voor het opgemaakte artikel met alle foto’s kunt u Mebest 2020-3 bekijken.