Een reuzenstap. Zo mag je de upgrade die 48 woningen van de Alkmaarse woningcorporatie Woonwaard kregen best noemen. De huurappartementen gingen van energielabel F naar label A++. Belangrijke bijdrage wordt geleverd door het buitengevelisolatiesysteem. Naast een warme jas geeft het de twee flats ook een aanzienlijk frissere uitstraling, al zien ze er niet eens héél erg anders uit dan vroeger.
Tekst: Klokhuys tekst en foto
Fotografie: Dirk Verwoerd
Van het gas af
De twee flats met sociale huurappartementen staan langs de Koelmalaan, een doorgaande weg in de Alkmaarse wijk Overdie. Ze zijn daar in de jaren zestig gebouwd en waren na ruim vijftijg jaar intensief gebruik wel toe aan een opknapbeurt. En vooral ook een verduurzaming want in vrijwel elk appartement hadden de bewoners te maken met tocht- en vochtproblemen en hoge stookkosten. Woningcorporatie Woonwaard schreef er een tender voor uit. De opdracht was onder meer de netto warmtevraag per m2 zo laag mogelijk te krijgen en het onderhoud aan de gevel zo uit te voeren dat de gebouwen weer even vooruit kunnen. En dan niet vijf jaar maar eerder een jaar of dertig. Belangrijk aspect was ook dat de bewoners, die er tijdens de renovatie bleven wonen, zo min mogelijk last van de ingreep moesten hebben. BAM Wonen won de tender met een integraal plan dat de woningen zowel technisch als esthetisch enorm heeft opgeknapt en ze een heel eind richting nul op de meter heeft gebracht. Zo zijn ze van het gas af gehaald en op individuele stadsverwarming overgegaan en leveren zonnepanelen op het dak elk appartement aanvullend duurzame energie.
De enige optie
Uiteraard kan zo’n verduurzamingsingreep niet zonder goede isolatie. BAM Wonen isoleerde het dak, de plafonds van de bergingen en alle gevels. “Dat kun je op een aantal manieren doen”, zegt Pascal Holleman van BAM Wonen over de gevelisolatie. “Vanwege de smalle spouwen zou spouwisolatie nooit voldoende rendement opleveren. Binnenisolatie was ook geen optie, daar zijn de appartementen met zo’n 55 m2 woonoppervlak te klein voor. Daarnaast zou dan elke woning leeg moeten en dat brengt erg veel overlast voor de bewoners met zich mee. En we hadden dan nog steeds het gevelonderhoud dat we moesten doen. Dan kun je de isolatie dus veel beter aan de buitenkant doen. Vaak doen we dat met prefab gevelelementen die we voor de bestaande gevel plaatsen en in de vloeren van het gebouw verankeren. Dat kon hier niet want de vloeren zijn van holle baksteen en dus niet draagkrachtig genoeg om die elementen aan te kunnen verankeren. Daarom hebben we voor buitengevelisolatie gekozen.” Groot voordeel van die keuze was ook dat meteen alle koudebruggen goed konden worden aangepakt, zoals bijvoorbeeld de aansluitingen met het geïsoleerde dak. Met spouw- of binnenisolatie zou die aansluiting nog apart moeten worden aangepakt en dat is vaak minder effectief.
Overlast beperkt
Voor de applicatie van het buitengevelisolatiesysteem schakelde BAM Wonen een van haar co-makers in; TGI Afbouw. Het bedrijf uit Voorthuizen werkt altijd met systemen van Alsecco. Voor de vijf woonlagen tellende gebouwen in Alkmaar is het Basic systeem gebruikt met 14 cm dikke EPS 034 platen van 100 x 50 cm. Op de isolatieplaten is een cementgebonden mortel Armatop MP aangebracht waarin een wapeningsweefsel is ingebed. Op de onderste twee meter van kopgevels, die direct aan de straat grenzen, is ook het Basic systeem toegepast maar met de veel stootvastere Carbon. Van dat verschil in spanningsverdelende lagen is niets te zien want ze zijn beide op dezelfde manier afgewerkt.
Met de applicatie van de isolatieplaten bespaarden BAM Wonen en het afbouwbedrijf de bewoners een heleboel overlast. “Bij renovaties zetten we de platen doorgaans vast met lijm en schotelpluggen”, zegt Ed Broek van TGI Afbouw. “Voor het pluggen moet je per vierkante meter vijf gaten boren en de schotelpluggen in de gevel slaan. Doordat de gevels eerst goed zijn gereinigd en waar nodig verstevigd met spouwankers, was lijmen genoeg en konden we die herrie voorkomen.”
Logische keuze
Het isolatiepakket is afgewerkt met een witte en een grijsbruine siliconenharsgebonden sierpleister met korrel 1,5 én met minerale steenstrips. Met de combinatie heeft architect Marjolein van Eig van BureauVanEig het originele kleurenpalet van de gebouwen, bruin metselwerk en witte accenten, intact gelaten. De steenstrips wijken qua uiterlijk niet heel veel af van de originele bakstenen. Grote verschil is vooral dat ze mineraal zijn en niet keramisch. “Alsecco heeft ook keramische steenstrips maar dat zou het systeem zeker drie keer zo zwaar hebben gemaakt en dan hadden we de isolatieplaten tóch moeten pluggen”, legt Broek de keuze uit.
De grijsbruine sierpleister is vooral gebruikt voor de gevel langs de Koelmalaan, waar ook de wandelgalerijen met de voordeuren zitten; wit zou daar te besmettelijk zijn.
De plint op de andere langsgevel, aan de Reinaertlaan, de lifttoren op de ene en de schoorsteen op de andere kopgevel van beide gebouwen werkte TGI Afbouw af met een combinatie van de bruine en de witte sierpleister. “De afwerking is slagregendicht, water zal er dus nauwelijks in kunnen doordringen”, aldus Broek. “En wat er aan water in komt, kan er ook weer uit; het volledige gevelisolatiesysteem is dampopen.”
Betonlook in polystyreen
De overgang van pleisterwerk naar steenstrips heeft de architect benadrukt met een grijze band die over de hele lengte van de gevel doorloopt. “Het idee was om dat in beton uit te voeren maar dat moet je aan de gevel bevestigen”, zegt Broek. “Dan onderbreek je het systeem en creëer je een mogelijke koudebrug. We hebben daarom voorgesteld om die band met decorprofielen van Alsecco te maken. Die zijn van polystyreen, je plakt ze zo op de wapeningslaag.” Op het juiste moment dergelijke aanpassingen kunnen voorstellen is volgens hem één van de voordelen van het co-maker zijn en vroeg bij het proces betrokken worden. “En dat je met andere co-makers in een vroegtijdig stadium aan tafel zit om details zo optimaal mogelijk op elkaar af te stemmen.” Ook Holleman vindt dat een van de grote voordelen van werken met vaste partijen. “Die grijze band moest onder de kozijnen komen. Maar onder het kozijn komt ook een waterslag. Dus de leverancier van de waterslagen moet de maten van dat onderdeel afstemmen op de maten van het kozijn. TGI Afbouw moet weer precies op die waterslagen aansluiten. De lijn die TGI Afbouw creëert met dat profiel moet weer exact overgaan in de grijze handregel van het hek van het balkon. Dus uiteindelijk bepaalt de maat van het kozijn ook de maatvoering van het hekwerk terwijl die twee leveranciers normaal gesproken nooit iets met elkaar te maken hebben. Werk je niet met vaste partijen dan kan zoiets fout gaan. Nu hebben al die partijen vooraf naar het ontwerp van de architect kunnen kijken en over zo’n detail overlegd en alles op elkaar kunnen afstemmen.”
De dikke en de dunne
Het is overigens niet zo dat álle problemen op die manier tijdig worden gesignaleerd en getackeld. Het isolatiesysteem is ook op de gevels met de galerijen aangebracht. Het pakket is zo’n 15 cm dik dus de galerij werd er wat smaller door. Voor de minimale breedte van de galerij die het bouwbesluit voorschrijft, was dat geen probleem, maar wel voor de voordeuren die op de kop van elke galerij zitten. “Daar kwamen we met het systeem vóór de deurklink uit” zegt Holleman. “Uit het ontwerp hadden we dat niet gehaald, zoiets ontdek je pas in de praktijk.” Het werd opgelost door iets van het buitenblad weg te halen en een dunnere isolatieplaat te gebruiken. “Die heeft dan wel een hogere isolatiewaarde dan de dikkere platen zodat het voor de prestatie van het systeem vrijwel geen gevolgen heeft”, zegt Broek.
No more ducttape Het buitengevelisolatiesysteem heeft een RC-waarde van 4,5. De isolatie van de plafonds van de bergingen op de begane grond levert ook die waarde en het dak haalt de 6. Het complete pakket heeft de warmtevraag van de woningen teruggebracht naar nog geen 50 kw/m2. Door de woningen van het gas af te halen wordt jaarlijks 68.000 m3 gas bespaard en vermindert de CO2-uitstoot met zo’n 163.000 kilo per jaar. Het zijn indrukwekkende cijfers. Wat niet zo makkelijk in getallen is uit te drukken, is het effect van de upgrade op het wooncomfort. “Voor we met het werk begonnen hebben we alle woningen bezocht om te kijken wat voor afwijkingen er zouden zijn”, zegt Holleman. “We zagen toen bij heel veel mensen dat ze de aansluiting van het kozijn op de muur met ducttape hadden afgeplakt.” Het is wel veilig om te zeggen dat dát na de renovatie niet meer nodig is en dat, waar het energieverbruik fors is gedaald, het wooncomfort enorm is gestegen.
Over TGI Afbouw
TGI Afbouw in Voorthuizen is in 2006 opgericht. TGI Afbouw voert voor een kleine groep aannemers buitengevelisolatiewerken uit. Het bedrijf werkt uitsluitend met geselecteerde vaste ploegen, doet alleen buitengevelisolatie en verwerkt vrijwel alleen de systemen van Alsecco.
Projectpartijen
Opdrachtgever: Woonwaard, Alkmaar
Architect: BureauVanEig, Rotterdam
Aannemer: BAM Wonen, Nieuwegein
Gevelisolatie: TGI Afbouw, Voorthuizen