Al meer dan dertig jaar adviseert en publiceert Wijnand Freling over stucwerk. Oog voor nieuwe ontwikkelingen en mogelijke toepassingen voor het restauratiewerk passeren regelmatig de revue, met 3D-technieken de laatste tijd als meest opzienbarende.
Tekst: Matthijs Pronker
Wijnand probeert met zijn inzichten uitvoerende partijen en opdrachtgevers te overtuigen dat 3D een oplossing kan zijn om de kosten en doorlooptijden van een werk of restauratie beheersbaar te houden. Hij legt vanuit zijn werkkamer uit hoe de oude- en nieuwe methoden heel goed samengaan.
Grootschalige projecten vragen dus om aanvullende nieuwe uitvoeringstechnieken?
“Bij een grootschalig project is het niet altijd mogelijk om nog voldoende gekwalificeerde handen op het werk te krijgen. De kwaliteit van het eindresultaat staat voorop. Als ondernemer kijk je dan wat de markt aan nieuwe, tijdbesparende mogelijkheden te bieden heeft. Waar kan dit de ambachtsman ondersteunen zonder in te boeten in kwaliteit op het eindresultaat?”
Is het toverwoord dan automatiseren? En als dat al zo is, hoe doe je dat dan?
“In vakjargon heet dit pionieren voor de ambachtslieden die wat zien in verdere automatisering en daar tijd en energie in steken om die technieken onder de knie te krijgen. Schaarste in handen, kostbare opleidingen met een hoog risico van afvallers en toch wil je voldoen aan de vraag in de markt, dan komt het erop aan om het eigen werk anders te structureren zodat er meer mogelijk is. Wellicht dat het gebruik van 3D-technieken hierin een bijdrage kan leveren.”
Geldt dat ook bij natuursteenrestauraties van grote monumenten?
“Bij grootschalige restauraties waarbij veel natuursteen wordt verwerkt, wordt gekeken naar arbeidsbesparende mogelijkheden. De kosten van arbeid zijn zo hoog, dat als delen van het werk overgenomen worden door machines. Met 3D-opname-technieken wordt het beeld aangevuld in de computer. Op basis daarvan worden freesmachines aangestuurd om het beeld uit natuursteen te halen. Uiteraard dient hier nog een nabewerking plaats te vinden door de beeld- en/of steenhouwer voor het resultaat kan worden geplaatst. Na jaren van pionieren is deze vorm van reproduceren nu volop in de markt aanwezig. En het vakmanschap bloeit als vanouds.”
Dus 3D-techniek is een nieuwe kans voor het ambacht of juist een bedreiging?
“Steeds meer materialen kunnen we printen. Voor het printen van gipsen ornamentiek heeft dit nog niet de fijnheid in detaillering bereikt die we willen gebruiken. Dat is een kwestie van tijd. Maar met een tussenstap door eerst in kunststof te printen en dan van het resultaat een contramal te maken, liggen allerlei mogelijkheden in het verschiet.”
Het snijden en perfectioneren van trekmallen is een secure en tijdrovende bezigheid. Zit hierin de grootste besparing?
“In de werkplaats mallen zagen, knippen en vijlen om vervolgens een trekmal te componeren voor het lijstwerk dat moet worden aangevuld of opnieuw moet worden getrokken, is een gangbare oplossing voor de ambachtsman. Het profiel inscannen en doorsturen naar een bedrijf dat met een lasersnijder de mal aanlevert, geeft nieuwe mogelijkheden en uiteindelijk winst in de investering.
Oorspronkelijke leeuwenkopje uit de Silberling collectie
Binnen het ambacht van restauratie heeft innovatie dus de toekomst?
“Je kunt het ook andersom stellen: Is het nog nodig voor een restauratie op authentieke wijze de mortel handmatig te mengen met houten lepels en spierkracht? Is het essentieel om de kalk zelf te blussen en minimaal tien jaar in de rot te leggen voor we dit gaan gebruiken? Laat staan dat we traditioneel opperen. In de loop der eeuwen hebben stukadoors bloot gestaan aan tal van innovaties: de houten gietmal vervaardigd door de schrijnwerker, vervolgens de latexmallen en de siliconenmallen die de stukadoor zelf ter hand kon nemen. Het exoskelet dat in ontwikkeling is om de fysieke belasting te verminderen. Tekeningen die digitaal binnen komen, administraties die zijn geautomatiseerd. Kortom allemaal innovaties om werk uit handen te nemen. Met als doel dat de vakman het werk waar hij of zij goed in is optimaal kan blijven uitvoeren tegen redelijke kosten.”
Een mal op grote schaal in 3D van hetzelfde leeuwenkopje
Vakmanschap en kennis blijven als basis een rol spelen ook al nemen computers en machines het werk deels over?
“Natuurlijk! Naast alle informatie die je in vakliteratuur of op internet kunt vinden, blijft de noodzaak aanwezig om ter plaatse het driedimensionale werk op te nemen en te ervaren wat dit doet in de ruimtelijke beleving. Als restauratie-stukadoor moet je snappen wat de voorvaderen met hun kennis voor ons hebben achtergelaten. Met dat inzicht en de innovaties kunnen we gezamenlijk een koers uitzetten waarin het vakmanschap blijft excelleren.”
Dus de nieuwe generatie moet het vak beheersen en extra aspecten leren voor digitalisering?
“ Het in de vingers krijgen van nieuwe aanvullende technieken vereist training, niet anders dan de vaardigheden die we jonge gedreven vaklieden meegeven in de ontwikkeling van hun meesterschap.
Een eigentijds ontwerp vertalen in drie dimensies en met vakkennis realiseren op een plafond, daarvoor moet je als vakman alle kennis en vaardigheden inzetten. Uiteraard wordt dit ondersteund in de dialoog met ontwerper en mede-stukadoors, om dit tot een goed einde te brengen.”