Terrazzo is terug van nooit weggeweest

Het ene project na het andere met terrazzo dient zich aan. Veelal zijn het restauraties van oude panden met beschadigde vloervelden of een winkelpassage zoals bij het Damrak in Amsterdam. Maar ook kunstwerken of zitelementen keren terug als een gewild element van fraai vervaardigd terrazzo.

Tekst en Fotografie: Matthijs Pronker

Voordat we terugkijken naar de herkomst, moet gezegd worden dat er een duidelijk onderscheid is tussen bijzonder gelegde vloeren in panden van begin vorige eeuw en de standaard badkamervloertjes of aanrechtbladen uit de jaren ’50 en ‘60. Die laatste zijn vaak gesloopt om plaats te maken voor nieuwe afwerkingen. Maar als die bewaard zijn gebleven worden ze nu ineens gekoesterd.

Replica’s versterken de kracht van het echte

Italiaans

Terrazzo is in feite een betaalbare kruising tussen natuursteen en mozaïek. Vanuit Italië werden kiezels en resten marmer verzameld om er met beton een eigen decoratie aan te geven. Dat kon van zeer verfijnde stukjes zijn, granito geheten, tot duidelijk ingelegde marmerbrokjes. Het vakmanschap deed zijn intrede in Noord-Europa begin vorige eeuw toen veel granito-werkers hier werk zochten. Ze kwamen uit het arme Friuli, dat ook vermaard is om zijn mozaïekopleiding in Spilembergo.

Met de hand

Gaandeweg noemden ze zich terrazzowerkers. Ze stonden bekend als hard werkende vaklui, met de bijnaam testa dura, harde koppen. Die energieke inzet was hard nodig voor het zware werk, zoals met de hand schuren en slijpen. Eerst op de knieën, later met de Galera, een schuurblok aan een steen. De mensen konden zo blijven staan, maar het was nog een heel zware belasting. Gaandeweg kwamen er slijpmachines ter beschikking en groeiden de esthetische mogelijkheden. En er deden zich trends voor met kleurstoffen en legpatronen die niets meer te maken hadden met dat saaie, zwart gespikkelde douche­­vloertje.

Passages

Het waren vooral de gangen van ­belangrijke ­gebouwen, die voorzien werden van de ­typerende zwarte banden langs de rand, met doorgevoerde plinten. Een mooi voorbeeld zijn de overgebleven vloeren in oude winkel­passages. In Den Haag werd zo’n passage waar mogelijk gerestaureerd en aangevuld met een nieuwe zeer moderne variant. In Amsterdam bij het Damrak werd een verloederde doorgang tot grandeur omgebogen met een ter plekke aangebrachte vloer door een Italiaans bedrijf. Het Holocaust Museum kreeg zijn vloer terug in terrazzo en ook het gebied Binnengasthuis in Amsterdam ondergaat momenteel een ­restauratie. Het laat zien dat het vak nog altijd in beweging is van het ­klassieke ­verzamelen van de goede materialen tot ­gedurfde ­varianten.

Meer kleur

In de jaren zeventig begreep de selecte groep van terrazzospecialisten dat hun vloeren en werkbladen met meer kleur moesten worden aangeboden. Gekleurd glas en diverse pigmenten werden aan de mortel toegevoegd. Gevolg was dat vooral eigenaren van oudere panden een vloer en keuken wilden in de oorspronkelijke stijl, maar dan in de gewenste kleur. Spontaan werden oude terrazzo- werkbladen gekoesterd en waar nodig gerestaureerd.

Omdat terrazzo alle vormen kan aannemen hebben veel kunstenaars dit levendige materiaal herontdekt

Kunstenaars

Omdat terrazzo alle vormen kan aannemen ­hebben veel kunstenaars dit levendige materiaal herontdekt. Hier ontstonden nieuwe samen­werkingen tussen de ambachtslieden en de ­creatievelingen. De kunstenaars vroegen iets wat voor de vakman een stimulans was om te kijken wat er nog meer kon. Het bleken artistieke huwe­lijken, waar bijzondere ornamenten en afwerkingen uit zijn voortgekomen. Als de opdracht haalbaar blijkt, wordt bij de werkplaats na uitvoerig overleg en tekenwerk de mal voorbereid. Dan volgt de keuze van de kleuren en stukjes en wordt de eerste proef gedaan. Bij goedkeuring gaat de productie draaien en wordt het resultaat opgeslagen. Zodat het materiaal voldoende uithardt voordat het gepolijst kan worden

Tegenwind

Terrazzowerkers gaan nog altijd heel zuinig om met de materialen en alles wat met de productie verband houdt. Het is van oudsher een product gebaseerd op restjes natuursteen aangevuld met beton. In tijden van schaarste zie je dat de hoeveelheid marmer of kiezels pover wordt. Met de hernieuwde liefde voor deze afwerking ontstond echter ook een negatieve factor: de grondstoffen en het transport werden in korte tijd ongeveer twee keer zo duur. Wat te doen?

Hergebruiken stond altijd al bovenaan het lijstje en dat uitgangspunt past perfect in de tijd van nu

Recyclen

Hergebruiken stond altijd al bovenaan het lijstje en dat uitgangspunt past perfect in de tijd van nu. Zo zijn de oude platen terrazzo van het stadhuis van Rotterdam verwijderd en met een nieuwe techniek Smart Crusher voor een groot deel te scheiden. De vorig jaar overleden Koos Schenk heeft hier baanbrekend werk verricht, waardoor uit beton het grind gescheiden wordt van zand en cement. Dat moet ook gaan lukken voor de restjes marmer of rivierstenen. Die ontwikkeling gaat doorzetten en daarin wordt cement steeds vaker vervangen door acrylaathars. Dit maakt terrazzo lichter en beter geschikt voor gevels van houtskeletbouw. Precies zoals in de afgelopen jaren gevraagd wordt.

Keramische variant

Evenals alle andere afwerkingen krijgt terrazzo allerlei varianten die betaalbaar zijn. Hierin heeft de Italiaanse keramische industrie het voortouw genomen. Het is immers van oorsprong hun ­cultuurgoed. Ongeveer tien jaar geleden kwamen de toonaangevende producenten met bijzondere opties. Van fijne structuren tot grove ­inlegstukjes: alle kleuren en combinaties kunnen gemaakt ­worden met inkjet en fotoprint.

Aanlokkelijk

Het is aanlokkelijk omdat het voordeliger blijkt en door een nog meer gesloten oppervlak beter bestand is tegen vloeistoffen en krassen. Er ­kunnen op die wijze zelfs dunne platen mee ­vervaardigd worden die een terrazzolook bevatten met steentjes of schelpjes. Grappig genoeg vielen er geen projecten te ontdekken waar de moeite is ­genomen zwarte banden voor de buitenkant te snijden, in combinatie met zwarte plinttegels.
Eer
Het is een eer dat er zoveel moeite wordt gedaan om het oorspronkelijke terrazzo te evenaren. En daardoor groeit de waardering voor het echte ­product, met de verwerker als een kunstig en kundig begin en sluitstuk. De replica versterkt de kracht van het echte terrazzo en onderschrijft dat er weer volop vraag naar is.

Vloerverwarming

Op één punt staat terrazzo iets gevoeliger te boek dan de keramische variant en dat is het aspect vloerverwarming. De opbouw kan divers zijn ­omdat deze ondersteunende technieken door­lopend in beweging zijn. Bij terrazzo zal dat op traditionele technieken uitkomen. De combinatie met vloerverwarming is absoluut mogelijk. Bij zowel tegels als terrazzo is het belangrijk te overwegen welke isolatie eronder kan. Dit is niet alleen het scherm om ervoor te zorgen dat de warmte vooral omhoog gaat. Tegelijk kan dit samen met een folie ervoor zorgen dat het steenachtige ­pakket vrij kan bewegen indien het verwarmd wordt of weer afkoelt. Ook beide hebben het om dezelfde reden nodig dat er langs de aansluiting op wanden een flexibele strook komt te zitten. Om schade bij het opwarmen te vermijden, is het van belang het zogenoemde opstookprotocol aan te houden bij nieuwe tegelvloeren en daar luistert het bij ­terrazzovloeren veel nauwer om krimpscheurtjes te voorkomen. Die zorgvuldigheid is ook nodig voor het stapsgewijs laten afkoelen van de vloer.

Beschermen tegen vocht en vuil

In meerdere gevallen is het raadzaam na te vragen of de vloer na het slijpen en polijsten een beschermende impregneer-behandeling moet hebben. De vloeistof daarvoor dringt in open poriën en beschermt de vloer tegen vocht en vuil. Afhankelijk van het product moet dit zo nu en dan herhaald worden. Dit heeft een combinatie nodig met de juiste reiniging. Reinigen is nodig voor elke vloer. Voor een tegelvloer ook, maar het impregneren is niet nodig, omdat vloeistoffen niet in het oppervlak dringen. Hier ligt een duidelijk onderscheid tussen beide vloeren. Dat verschil telt des te meer bij werkbladen voor keukens. Het terrazzo is kwetsbaarder voor vocht en de vlekken die dit tot gevolg kan hebben. Wijnvlekken, maar zelfs watervlekken kunnen zich aftekenen als ze niet direct worden weggeveegd. Ongetwijfeld zijn er behandelingen die het terrazzo hiertegen beschermen. Het komt te weinig ter sprake.

Esthetisch is er een groot verschil in het voordeel van de terrazzo

Esthetisch

Esthetisch is er een groot verschil in het voordeel van terrazzo. De mortel is door en door gemengd. Zo is het mogelijk de randen door te slijpen met behoud van dezelfde uitstraling als het oppervlak. Dit geldt net zo voor het slijpen van een cascade, een aflopend vlak naar de spoelbak toe.

Werkbladen

Keramische werkbladen zijn erg in tegenwoordig. Reden is dat ze goed zijn schoon te maken, tegen veel vloeistoffen kunnen en ook tegen krassen. Het aanzien is ontzettend veelzijdig. Tot op heden zijn daar weinig of geen terrazzovarianten in maar mogelijk volgt die trend nog na alle marmers en natuursteenimitaties. Er is één minpunt: de decoratie zit aan het oppervlak, niet aan de rand van de plaat. Veelal worden de bladen dan ook aangeboden met onder 45 graden versneden randen die door hun verlijming samen met het bovenblad ogen als één geheel. Deze verwerking levert heel strakke scherpe randen. Dat effect keert veelal net zo terug als de spoelbak van hetzelfde materiaal is vervaardigd. Precies zoals die welbekende aanrechten in terrazzo met spoelbakken in zwart-wit blokjes uit de naoorlogse jaren. Wie dat nog bezit begrijpt dat achter armoede van toen een rijkdom schuilt van eeuwen vakmanschap.