Als oud en nieuw elkaar ontmoeten kunnen er interessante dingen ontstaan. De stijvolle terrazzovloer die bij de renovatie en nieuwbouw van het Trippenhuis in Amsterdam werd gelegd bijvoorbeeld. Eigenlijk was er onvoldoende hoogte voor de traditionele vloer maar met moderne techniek werd dat gebrek overwonnen.
Imposant burgerpaleis
Het gezicht van het centrum van Amsterdam wordt voor een belangrijk deel bepaald door de vele eeuwenoude grachtenpanden. Een daarvan, en misschien wel het meest indrukwekkend, is het Trippenhuis. Verrassend genoeg staat het monument niet aan een van de drie hoofdgrachten – de Keizers-, Prinsen- of Herengracht – maar aan de Kloveniersburgwal. De broers Louis en Hendrick Trip, rijk geworden door onder meer wapenhandel, lieten het burgerpaleis ontwerpen door Justus Vingboons; het werd gebouwd rond 1661. Achter de enorme zandstenen gevel gingen twee volledige en volumineuze huizen schuil waar de broers Trip woonden. De woonfunctie bleef lang intact, maar in de 19e eeuw veranderde er veel. Zo werden de twee delen samengevoegd, werd het Rijksmuseum – met de Nachtwacht in de collectie – er in in gevestigd en kwam het gebouw in handen van de staat. Sinds 1887 biedt het Trippenhuis onderdak aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, het instituut dat tot doel heeft de wetenschapsbeoefening in Nederland te bevorderen.
Verbouw, nieuwbouw, renovatie
Aan de gevel van het Trippenhuis is door de eeuwen heen niet veel veranderd; die heeft zijn classicistische kenmerken behouden. Het interieur heeft wel wat wijzigingen ondergaan, onder meer door een verbouwing in de Lodewijk XIV-stijl, in de 18e eeuw.
Zo’n 300 jaar na de bouw van het Trippenhuis, in de jaren zestig van de vorige eeuw, is het onderkomen van de KNAW uitgebreid. Pal naast het Rijksmonument werden kantoor- en ontvangstruimten toegevoegd. In de huidige eeuw wordt er opnieuw gewerkt aan het gebouw. Rijksvastgoedbedrijf, eigenaar van het Trippenhuis, heeft in 2014 de oudste trappenhuizen en gangen laten restaureren en terugbrengen naar de 17e-eeuwse grandeur. In de afgelopen twee jaar is het nieuw toegevoegde deel onder handen genomen; ‘om het gebouw geschikt te maken voor de 21e eeuw’, aldus de KNAW. Daarvoor heeft het Trippenhuis onder meer een nieuwe entree, dinerzaal, bedrijfsrestaurant, congreszaal, ontvangstruimten en twee nieuwe vergaderzalen gekregen. Bouwbedrijf Schakel & Schrale en BAM Bouw en Techniek voerden het werk uit, naar een ontwerp van de architectenbureau’s Office Winhov en HOEK architectuur & restauratie.
Strakke LEAN-planning
De keuze voor Schakel & Schrale was goed nieuws voor Candido BV dat voor diverse aannemers een prijs maakte voor de terrazzovloer die in het Trippenhuis moest komen. “We hebben vaker met Schakel & Schrale gewerkt en dat is blijkbaar goed bevallen; ze wilden hier persé met ons werken”, zegt Leandro Candido van het Amsterdamse terrazzobedrijf. Lastig was wel dat de architect aan de hand van monsters van een ánder terrazzobedrijf al een besluit had genomen over het uiterlijk van de vloer. “De precieze samenstelling was ons niet bekend, we konden slechts op basis van een visuele beoordeling van die proefstukken onze eigen monsters maken. Want uiteraard wilde de architect wel graag zien of wij konden maken wat hij wilde.”
Het ging om zo’n 400 m2 terrazzovloer in twee kleurstellingen, plinten en een zitbank in één van die twee kleuren. Op zich geen ingewikkelde opgave, maar 400 m2 betekende dat vrijwel het héle vloeroppervlak terrazzo moest worden. “Als je dat, inclusief de dekvloer, in één keer gaat maken, dan zou de rest van de bouw een paar weken thuis kunnen gaan zitten”, zegt Candido. “Dat kan natuurlijk niet. Daarom hebben we een aantal LEAN-sessies gehad om een goede planning te maken waar iedereen mee uit de voeten kon.” In die planning werd het terrazzowerk in zes fases opgedeeld die in een logische volgorde moesten worden afgewerkt.
Dwarsliggende ondervloer
In sommige ruimtes moest in de ondervloer die Candido moest aanbrengen, vloerverwarming worden opgenomen. Daar was voldoende hoogte om de benodigde dekking van 70 mm te realiseren. In ruimtes waar géén vloerverwarming hoefde te komen, was aanzienlijk minder hoogte; te weinig zelfs voor de vereiste laagdikte van 25 mm. “Er waren plekken bij waar we nog 10 mm hadden!”, zegt Candido, die zich voor een serieus probleem zag gesteld. “Je hebt een zandcement ondervloer nodig vanwege de hechting en om de betonvloer uit te vlakken. Maak je de dekvloer te dun, dan heeft hij onvoldoende sterkte. En hij verbrandt. Dan weet je zeker dat de terrazzovloer stukgaat.” Candido schakelde Technisch Bureau Afbouw in voor advies. “Ze stelden voor om met een zandcement gietvloer te werken. Bij zo’n dekvloer kan een dikte van 10 mm al voldoende zijn, liet TBA weten.” Het Amsterdamse terrazzobedrijf, dat nog niet eerder met een dergelijke ondervloer werkte, schakelde De Granietzuil om de gietvloer aan te brengen. Door problemen bij de betoncentrale kon het bedrijf uit Zaandam dat pas weken later doen dan gepland zodat er een streep kon door de zorgvuldig uitgedokterde LEAN-planning.
“Uiteindelijk hebben we zo’n beetje om de rest heen moeten werken; een kleine veldje hier, dan weer een een stukje daar”, zegt Candido. Dat had gemakkelijk tot grote problemen kunnen leiden want er zitten heel veel profielen in de vloer en die moesten wel voor een groot deel eerst worden gesteld. “Het risico is groot dat ze dan kapot worden getrapt of gereden, zeker met zoveel activiteit in zo’n beperkte ruimte. Maar iedereen lette heel goed op elkaars werk, er is geen profiel beschadigd! Ook de terrazzoveldjes zelf hadden niets te leiden, er werden loopbruggetjes overheen gelegd en iedereen lette heel goed op dat er niets op viel. Een groot compliment aan uitvoerder Hans Polman van aannemer Schakel & Schrale die daar allemaal voor zorgde!”
Brons en messing
De grote hoeveelheid strips was wel een verrassing voor de terrazzieri. Aanvankelijk wilde de architect zo min mogelijk onderbrekingen in de terrazzovloer. Een volledig striploze vloer was gewoon niet mogelijk omdat een deel van de constructievloer nieuw was gelegd, tegen de oude aan. En omdat er nu eenmaal een maximum is aan wat je zonder dilataties kunt maken. “Toen hebben ze van de nood een deugd gemaakt en meteen een heel patroon van strippen gemaakt. We hebben nog gekeken of we met bronzen profielen konden werken. Dat leek de architect mooier dan messing omdat er best nogal wat brons in het gebouw is gebruikt. Maar dat zou heel duur worden in de maten die we nodig hadden. En uiteindelijk wordt messing op den duur donkerder, dan trekt het meer naar brons toe.”
Met de kleurstelling van de vloer lijkt al rekening met de metalen strips te zijn gehouden. In het steenmengsel is Giallo Mori verwerkt, een donkere tint geel die prachtig bij zowel messing als brons aansluit. De gele marmer is wel subtiel toegepast, het merendeel van de korrels bestaat uit een mengsel van Noors wit en Carrara. De korrelmix is gebruikt in een donkere cement, grijs met zwart pigment, en in een lichte cement, 1/3 grijs en 2/3 wit. In een aantal ruimtes is, net als bij klassieke vloeren, het midden van de vloer licht en is het donkere mengsel gebruikt voor de randen. Een moderne variant van een oud thema want de traditionele strook zwarte en witte blokjes ontbreekt. In de grote ruimte naast de binnentuin is er nog een donker veld midden in het lichte veld gemaakt. En in de toiletruimtes in het souterrain zijn de vloeren helemaal donker.
Plinten op de deuren
Voor de aansluiting op de wanden maakte Candido zo’n 170 meter plint. “We hebben nog gekeken of we de plinten in het werk konden storten, dan heb je bijna geen naden. Maar uiteindelijk hebben we ze in de werkplaats gemaakt, in lengtes van 80 cm en 8 cm hoog.” Het was een behoorlijk puzzel om die goed over de wanden te verdelen. “De architect wilde zo min mogelijk verschillende lengtes, en geen stukken kleiner dan 20 cm. Heel begrijpelijk want het is mooier als er geen kleine passtukken overblijven. Alleen hadden we zo toch aardig wat zaagverlies.”
Een nieuwe ervaring voor het terrazzobedrijf was dat de plinten op de deuren moesten doorlopen. De architect wilde daar een rustig beeld mee creëren want op de glazen deuren na lopen veel deuren qua kleur en afwerking mee met de wanden. Lastige bijkomstigheid was dat er nog wel wat hoogteverschil in de vloer zat. De naden tussen deuren en vloer moesten zo klein mogelijk worden gehouden, maar op sommige plekken betekende dat dat de deuren niet helemaal open konden. “Daar hebben we de vloer nog wat extra geschuurd”, zegt Candido. “En sommige plinten zijn van 8 cm teruggebracht naar zo’n 7,5 cm, soms zelfs 7 cm.” Het zijn aanpassingen die nauwelijks opvallen, wat blijft is een beeld van ruimtes waarin de plinten vrijwel overal rondom doorlopen over de wanden.
Zware bladen
De aanvankelijk geplande terrazzo zitbank ging niet door maar in plaats daarvan maakte Candido nog bladen voor de L-vormige bar. Die bestaat uit een aantal losse delen die Candido in de werkplaats maakte met de lichte mix. Het zijn forse platen van zo’n 5 cm dik. Het langste onderdeel is het bovenblad, dat is 4,5 meter. Het idee was om dat nog groter te maken maar dat was logistiek niet haalbaar, naar binnen brengen en plaatsen ging dan niet meer. Dat moest namelijk allemaal met de hand worden gedaan, omdat de terrazzovloer al klaar was, kon er binnen immers niet meer met kraantjes worden gereden. “Eigenlijk vond ik 4,5 meter nog te groot maar de aannemer verzekerde me dat hij ons zou helpen en dat we het echt naar binnen zouden krijgen. En ook dat is gelukt.”
Nog een extra opdracht waren de wastafels in de toiletten. “Dat idee van de wastafelbladen ontstond toen de architect een kijkje kwam nemen bij ons in de showroom. Daar hebben we verschillende wastafels en -kommen staan en blijkbaar sprak dat aan.” De wastafels zijn in de donkere kleurstelling uitgevoerd, net als de vloeren in de toiletten. De brokjes Giallo Mori sluiten prachtig aan bij de bronzen wastafelkranen. En bij de messingstrips die tussen de wastafelbladen zijn aangebracht. Die waren eigenlijk niet nodig geweest, Candido had die lengte met drie waskommen best in één stuk kunnen maken. Maar het staat wel fraai, en dat is niet onbelangrijk bij het stijlvol gerenoveerde Trippenhuis.
Over Candido
Met inmiddels de derde generatie aan het roer is Candido BV een echt familiebedrijf. De grootvader van Leandro en Claudio, de huidige eigenaren, startte het terrazzobedrijf in 1947. In zeventig jaar tijd is Candido uitgegroeid tot een gerenomeerd bedrijf met zeven personeelsleden en een uitgebreide showroom. Opdrachtgevers zijn particulieren, aannemers, architecten, woningcorporaties etc. Ook het pakket is breed: utiliteitsbouw, woningbouw, restauratie, nieuw werk, vloeren, aanrechtbladen en meer.
TBA-advies
De beschikbare hoogte om een terrazzovloer en de benodigde tussenvloer te maken in het Trippenhuis was beperkt, op sommige plekken zelfs onvoldoende. Candido BV vroeg Technisch Bureau Afbouw om advies. Onno de Vries, technisch adviseur en vloeren-/terrazzospecialist bij TBA, kwam de situatie bekijken.
“De wens was om een cementgebonden terrazzotoplaag aan te brengen; vanwege de grove korrelsamenstelling moest die ten minste 20 mm dik worden”, vat De Vries het uitgangspunt samen. “Het is verstandig om bij cementgebonden terrazzo eerst een cementgebonden tussenlaag aan te brengen. Zo’n dekvloer moet volgens NEN 4741 ten minste 25 mm dik zijn. Maar bij terrazzo is het raadzaam om een dikte van minimaal 40 mm aan te houden. De beschikbare hoogte voor de dekvloer was echter onvoldoende; op de begane grond varieerde die van 10 mm tot nog geen 50 mm. Mijn advies was om een cementebonden gietdekvloer aan te rengen. Dat kan in een dikte van 10 tot 50 mm. “
De Vries gaf ook aan dat het belangrijk was om éérst de loszittende delen van de bestaande betonvloer te verwijderen en die vervolgens op te ruwen om een goede hechting mogelijk te maken. Daarnaast adviseerde hij om de toplaag van de gietdekvloer licht op te schuren om een eventuele afzettingslaag te verwijderen en voor voldoende zuiging te zorgen. Zo snel mogelijk daarna, en dat kan al na 24 tot 48 uur, kon Candido dan de terrazzotoplaag aanbrengen.
Het advies gold ook voor de verdieping onder de begane grond, ondanks dat daar meer inbouwhoogte beschikbaar was, 30 tot 65 mm. “In principe was daar, zij het net aan, een gewone cementgebonden dekvloer mogelijk geweest”, stelt De Vries. “Punt was echter de stalen trap met optreden van 190 mm. Na het aanbrengen van een gewone cementgebonden dekvloer en de 20 mm dikke terrazzo toplaag zou de onderste optrede 170 mm worden. Door hier ook met een cementgebonden gietdekvloer te werken, zou het peil van de terrazzovloer met zo’n 15 mm kunnen worden verlaagd. Dan zou de eerste optrede van de trap vrijwel identiek zijn aan de rest van de treden. Dat leek me wel verstandig, om misstappen en struikelen te voorkomen.”
Renovatie Trippenhuis
Opdrachtgever: Rijksvastgoedbedrijf/Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Amsterdam
Architect: Office Winhov, Amsterdam en HOEK architectuur & restauratie, Utrecht
Aannemer: Schakel & Schrale, Amsterdam en BAM Bouw en Techniek, Amsterdam
Terrazzowerk: Candido Terrazzo, Amsterdam