Terrazzo is oerdegelijk maar niet onverwoestbaar. Weersinvloeden, onvakkundige reparaties, maar vooral een basale constructiefout maakten dat de toplaag van het buitenterras van Landhuis Overplaats Zandbergen in Park Rodichem in Huis ter Heide te ver heen was voor restauratie. Compleet vervangen was de enige optie.
Park Rodichem in Huis ter Heide is een landschapspark van zo’n 4,5 hectare groot, door een zichtlaan onlosmakelijk verbonden met Oud Zandbergen aan de overzijde van de Amersfoortseweg. Het maakte ooit onderdeel uit van Overplaats Zandbergen maar cacaobaron Johannes Blooker verkocht het stuk grond begin 20e eeuw aan zijn vriend Soeters. Die liet er in 1912 een landhuis bouwen, naar ontwerp van architect F.A. Bodde. In zijn ruim honderd jarige bestaan heeft het landhuis de nodige veranderingen meegemaakt; van woonhuis tot opleidingsinstituut voor jonge geestelijken tot hotel voor vooral Amerikanen die met vliegbasis Soesterberg verbonden waren. In de jaren tachtig is het verbouwd tot appartementencomplex; het rijksmonument bevat zeven appartementen.
Serieuze betonrot
Eén van de appartementen wordt sinds 2018 bewoond door Hein Vader en zijn vrouw en dat kon wel eens de redding van een wezenlijk onderdeel van het pand zijn geweest. Toen ze in het landhuis kwamen wonen en hij voorzitter van de Vereniging van Eigenaren werd, wilde hij wel eens weten wat er nu precies aan de hand was met het buitenterras. Er zaten namelijk flinke scheuren in de terrazzovloer waarvan sommige zelfs behoorlijk diep leken door te lopen. “Ik ben in de kruipruimte onder het terras gekropen en schrok enorm van wat ik aantrof. Blootliggend staal dat ernstig verroest was, scheuren in het beton die van onderaf helemaal tot door de terrazzo toplaag heenliepen!” Voor Vader, die in de jaren zestig bouwkunde studeerde en in zijn praktijkjaar van A tot Z leerde hoe constructies met gewapend beton gemaakt moeten worden, was het wel duidelijk wat er mis was gegaan. “De wapening moet destijds rechtsreeks op de bodem van de bekisting zijn gelegd, daardoor had hij nauwelijks dekking.”
Constructie aangepakt
Op zich is de misser met de wapening niet verwonderlijk. Gewapend beton was tijdens de bouw van het landhuis weliswaar geen noviteit meer – het werd immers al eind 19e eeuw toegepast – maar de eerste voorschriften voor bouwen in gewapend beton verschenen in ons land wel pas in 1912; het bouwjaar van het landhuis dus. De constructiefout werd een probleem toen door scheurtjes in de terrazzovloer regenwater tot in het beton kon doordringen en bij het staal kwam. Dat corrodeerde, zette uit en drukte het beton stuk. Voor de voorzitter van de VvE was het evident dat er iets moest gebeuren. “Anders zouden we er met een aantal jaren gegarandeerd doorheen zakken”, was zijn inschatting. Vorige bewoners hadden weliswaar zes stalen balken aan de onderkant van de constructievloer aangebracht, maar zonder oog te hebben voor het echte probleem.” Betonconservatiebedrijf Tebecon werd ingeschakeld om de constructie vanaf de onderzijde aan te pakken. De loszittende delen werden weggehakt, scheuren zijn hersteld, het blootgelegde metaal werd ontroest en behandeld. Vervolgens is het geheel uitgevlakt en van een nieuwe laag cement voorzien en werd voor alle zekerheid de aansluiting van de betonnen constructievloer in het metselwerk rondom geseald.
Niet te redden
Ander onderdeel van de reddingsoperatie was het herstel van de terrazzovloer. Dat bleek nog niet zo eenvoudig. Vader: “Ik heb diverse terrazzobedrijven gebeld. Een badkamervloer of een aanrechtblad was geen probleem maar een buitenterras van 80 m2, geen van allen durfde het aan. Een aannemer raadde me aan om J. Maarschalkerweerd & Zn uit Utrecht te bellen en daar heb ik geen spijt van gehad.” Jilles Maarschalkerweerd was geïnteresseerd in het werk. Omdat het zo’n groot oppervlak was, wilde hij het echter niet alleen doen. “Ik werk graag met collega’s maar omdat ik had begrepen dat veel terrazzobedrijven dit niet wilden maken, heb ik gevraagd aan Jeffrey van Zuiden van Everpolish of hij wilde helpen.” Maarschalkerweerd werkt vaker samen met het natuursteenbedrijf uit Utrecht. “We vullen elkaar goed aan; ik ben gespecialiseerd in de restauratie van terrazzo en hij kan erg goed schuren.” Aan de hand van foto’s maakten ze een inschatting van de werkzaamheden. De initiële vraag was om de vloer te herstellen maar dat durfde Maarschalkerweerd niet aan. “De terrazzovloer was erg grof en verkleurd en er zat ontzettend veel ontmenging in de donkere randen. Er waren eerdere reparaties geweest die heel slecht waren uitgevoerd; sommige plekken waren gewoon met cement dichtgesmeerd. Als we dat allemaal hadden willen herstellen dan had er zo ontzettend veel van de bestaande toplaag weggeschuurd moeten worden dat je bijna niets zou overhouden. Dit was niet te restaureren, alleen te vervangen.”
Geluk bij een ongeluk
Maarschalkerweerd bood aan om een volledig nieuwe vloer op afschot te maken of alleen de toplaag te vervangen. Voor die laatste optie moest wel de bestaande ondergrond nog goed genoeg zijn. Er was een boorkern van de gehele vloer maar die kwam uit een deel van het terras dat altijd overdekt was geweest en op enig moment zelfs met vensters dichtgezet. Dat leverde dus geen goed vergelijkingsmateriaal op. Duidelijkheid moest komen na het slopen van de terrazzo toplaag. Al snel bleek dat er ook een nieuwe dekvloer nodig was. De oude dekvloer werd door Het Sloop Team verwijderd. Bijkomend voordeel was dat het afschot nu goed gemaakt kon worden. De bestaande ondervloer was namelijk bol; hij waterde dus ook af naar de gevel. Daar was destijds weliswaar een plint van 5 cm hoog gemaakt, goed is het echter niet voor zo’n pand.
Anders dan het was
Voor Maarschalkerweerd en Van Zuiden de nieuwe dekvloer maakten, hebben ze met een tegellijm wapeningsgaas over alle werkingsscheuren aangebracht. In de nieuwe zandcement dekvloer zelf is ook een wapeningsgaas verwerkt, om krimpscheuren op te vangen. Het afschot werd volledig van de gevel af gemaakt, deels naar een afvoer centraal aan de voorzijde van het terras en deels naar de trap rechts aan de voorzijde. Consequentie is wel dat er nu geen opstaande plint meer aan de gevel is. “Daar was geen ruimte voor”, zegt Maarschalkerweerd. “We wilden minimaal 4 cm dekvloer en 2 cm toplaag. Langs de zijmuurtjes van het terras konden we nog wel een plint maken maar die loopt van zo’n 4 cm aan de voorzijde naar bijna nul bij de gevel.”
Het is niet de enige afwijking ten opzichte van de originele situatie. In die 80 m2 grote vloer waren destijds geen messing strips gemaakt, nu moest dat wel vanwege de omvang van het terras. Eentje verdeelt het grote veld in twee delen, een tweede strip is, op verzoek van de opdrachtgever, bij de trap gemaakt. De terrazzo is daar dus niet weer direct tegen de natuursteen aan gesmeerd.
Geen pigmenten
Het patroon, een groot licht veld in het midden en twee kleine lichte velden aan de zijkanten, alledrie omkaderd met witte en zwarte blokjes en donkere randen, is getrouw aan het origineel. De materialen waarmee de nieuwe vloer is gemaakt wijken wel wat af. “Het originele cement was niet gepigmenteerd”, zegt Maarschalkerweerd. “Dat kon je vooral goed zien in de donkere banden, daar zag je hier en daar een gelige verkleuring tussen de steentjes.” Volgens de terrazzorestauratie-specialist is dat typerend voor oude cement in de buitenlucht. Met die kennis koos hij nu ook voor cementen zonder pigment; een grijze Enci voor de antraciet randen en een lichtgrijze Heidelberg voor de lichte velden. De originele steentjes waren lastiger te determineren. “Het zwart moet een Duitse steen zijn geweest; daar hebben we nu Nero Urbano voor gebruikt. De witte velden hebben we met Ulmer wit gemaakt.” De blokjes voor de mozaïekbanden zijn gezaagd en dus wat scherper dan de gehakte blokjes van weleer.
Vertrouwen in de toekomst
Dat het terras door de aanpassingen wellicht een iets ander uiterlijk heeft gekregen, deert niet. “Er liggen in en om het pand nog een aantal terrazzovloeren en geen een is hetzelfde”, aldus Maarschalkerweerd. “En uiteraard hebben we alles afgestemd met de opdrachtgever en die heeft hier mee ingestemd.” Die opdrachtgever is zeer tevreden over het eindresultaat. “Ik heb enorm veel bewondering voor deze vakmensen en wat ze hebben gemaakt. Het ziet er prachtig uit en het watert perfect af.” Over de toekomst van de terrasvloer maakt Vader zich geen zorgen. “Door de constructieve ingrepen kan het er wel weer een paar honderd jaar tegen. In de terrazzovloer zelf zullen wel krimpscheurtjes komen, dat is onvermijdelijk doordat het heet wordt in de zomer en koud in de winter. Maar Jilles komt elk jaar controleren en zo nodig repareren zodat we niet weer dezelfde problemen kunnen krijgen.”
=====
Tekst en fotografie: Klokhuys tekst en foto