Bij renovatie staat energiebesparing centraal

Wat we ook ondernemen bij energiebesparing, de effectiviteit van isoleren blijkt doorgaans het hoogste. Nog steeds is de baksteen de visuele referentie voor veel Nederlandse nieuwbouwgevels. Van de massieve gevels of de gemetselde spouwmuren, is in het meest gedegen geval het buitenspouwblad gebleven dus één steen in plaats van twee.

Tekst: Matthijs Pronker

Ten behoeve van juist de isolatie is het laatste overblijfsel in baksteenstijl een 10 mm dikke strip die als mineraal wordt bestempeld en niet meer gebakken, maar gedroogd. Het levert winst in gewicht op en meer dikte voor isolatie.

De regels zijn vanaf begin dit jaar verruimd onder meer speciaal voor monumenten

Subsidie

Voor energie-neutrale nieuwbouwwoningen ligt de totale isolatiedikte boven de 25 cm. Deze afmeting blijft bij gevelisolatie naderhand onder de 10 cm of het nu binnen of buiten betreft. Het is duidelijk dat de overheid via de ISDE, subsidie voor verduurzaming van woningen, de aanpak stimuleert. Wordt er gekozen voor een bio-based isolatie, dan geldt daar een extra steun voor. De regels zijn vanaf begin dit jaar verruimd onder meer speciaal voor monumenten. Daar ligt gevelisolatie toch al lastiger, omdat de meeste oude gebouwen geen spouwmuren hebben en de buitenzijde geen optie is.

Voorkeur

Renovatie en zelfs restauratie van gebouwen is tegenwoordig ondenkbaar zonder energie­besparende maatregelen en dus ook gevelisolatie. Aan de buitenzijde heeft de voorkeur om de volgende redenen:

• Geen ruimteverlies binnen en de bestaande wandafwerkingen kunnen blijven bestaan.
• Koudebruggen worden ingesloten zodat condensvorming op die vlakken wordt voorkomen.
• Gebreken in de bestaande gevel worden ingepakt.
• De ingepakte steenachtige gevel draagt bij aan een warmtebuffer in de winter en een koelere opslag in de zomer; het zorgt voor een stabieler binnenklimaat.

Hinderpalen

De belemmering voor buiten isoleren van bestaande panden is groot, zeker als het massief metselwerk betreft. Algemeen zijn de hinderpalen dezelfde gebleven.

• Het pand is een monument en het uiterlijk mag in de gevel nog altijd niet veranderen.
• Als de buitenkant esthetisch verandert, is het vergunningplichtig. De mogelijke afwerkingen zijn wel verruimd en gaan van pleisterwerk tot steenstrips en andere varianten die mogelijk eerder tot toestemming van de welstandscommissie leiden.
• Voor gevels die op de erfgrens of rooilijn liggen, blijft de situatie met een dik isolatiepakket lastig. Het mag er als volumeverruiming niet overheen. Dit vraagt om aanpak van onze regelgeving. Oftewel valt de isolatie met zijn afwerking op eigen grond dan moet het belang van energiebesparing voor een vrijstelling zorgen.
• De woning is er een van twee onder een kap, of nog erger onderdeel van een heel rijtje. Ook hier is gelukkig een verbetering te zien, omdat er door de aannemer voordelige pakketten worden aangeboden om allen over de streep te trekken.

Binnenisolatie

Afhankelijk van de dikte en het materiaal kan ook binnenisolatie zeer effectief zijn. Hier komen meer kritische aspecten om de hoek kijken, vooral van bouwfysische aard.

• Het voordeel blijft dat er geen vergunningen nodig zijn, tenzij het een monument betreft. Wel ontstaat er dat onvermijdelijke ruimteverlies.
• Vertoont de gevel problemen zoals scheuren, dan bestaat de mogelijkheid dat regenwater hierlangs naar binnen dringt. Dit moet zonder meer worden verholpen om te voorkomen dat de binnenisolatie wordt aangetast.
• De gevel wordt in de winter kouder dan zonder isolatie. Van binnenuit wordt hij niet meer verwarmd vanwege het isolatiepakket. Waterdamp dat van binnenuit naar buiten diffundeert zal op dat extra koude oppervlak direct achter de isolatie kunnen condenseren. Om dat te voorkomen moet zorgvuldig een dampremmende laag worden toegepast in de vorm van een folie. Bij gebruik van kunststof schuimplaten moeten deze onderling goed worden afgedicht.

Het systeem en de uitvoering bepalen of aan de binnenzijde zo optimaal mogelijk damptransport van binnenuit kan worden beperkt

Toetsen

Tegenwoordig valt het risico van inwendige condensatie te berekenen en te toetsen aan een Duitse norm. Deze bepaalt of die werkwijze risico’s meebrengt en of deze acceptabel zijn. Zoals elke complexe berekening van vochtgedrag in steenachtige constructies, kleeft aan deze beoordeling een bezwaar. Immers de berekening gaat uit van een homogene structuur, met een stabiele temperatuur en vochtigheid. Metselwerk is lastig homogeen te noemen. De berekening is ongetwijfeld een indicatie, die het best met voldoende ervaring kan worden gestaafd. Ook daarvoor helpt het dat we sinds de introductie van gevelisolatie decennia verder zijn. Het systeem en de uitvoering bepalen of aan de binnenzijde zo optimaal mogelijk damptransport van binnenuit kan worden beperkt. Zoals gezegd met een dampremmende folie, die bij montage van de dekplaat natuurlijk niet met schroeven of leidingen moet worden geperforeerd.

Een andere oplossing biedt een open isolatiemateriaal zoals houtvezelplaat afgewerkt met damp open pleister

• Een andere oplossing biedt een open isolatiemateriaal zoals houtvezelplaat afgewerkt met damp open pleister. De plaat zou onder ongunstige omstandigheden door inwendige condensatie vochtig kunnen worden. Dit hoeft geen probleem te zijn zolang het vocht er in gunstige omstandigheden weer uit kan.
• Op de plaats waar binnenmuren dwars op de gevel aansluiten veroorzaken ze een zogenoemde koudebrug. Op die plek loopt de isolatie niet door en is er dus direct contact met de koude binnenkant van de gevel. De oplossing is om de isolatie, mogelijk iets dunner, hier iets naar binnen toe door te zetten.
• Hetzelfde treedt natuurlijk op bij steenachtige vloervelden die tegen de gevel aanlopen of hier zelfs in zijn opgelegd. Dit blijft moeilijk op te lossen. Idealiter wordt de vloer bij renovatie ook verbeterd, door een vloerverwarming met isolatie op de vloer. Bij houten vloeren zou de isolatie langs de gevel kunnen worden doorgetrokken indien de balken in de lengterichting vrij van de gevel lopen.
• Ook opleggingen of stalen ondersteuningsbalken van een balkon kunnen voor koudebruggen zorgen.
• Blijft het positieve doel staan: energiebesparing is er wel degelijk en zo ook de comfortverbetering die vreemd genoeg weinig genoemd wordt.
• Opwarmen van een ruimte die aan de binnenzijde is geïsoleerd zal sneller verlopen dan bij de niet geïsoleerde ruimte of bij buitenisolatie.

Brochure

Het Technisch Bureau Afbouw liet de facetten van binnengevelisolatie zorgvuldig op een rij zetten en samenvatten in een brochure. De technische en esthetische mogelijkheden voor isoleren binnen of buiten zijn er vele. In bepaalde situaties is meer flexibiliteit nodig van de gemeente in regelgeving en bij de welstandscommissie over het uiterlijk, om de betere oplossing voor buiten toe te laten. Een groot deel van onze gemetselde nalatenschap heeft nog steeds steun en stimulans nodig van de overheid om knopen door te hakken als er nog niets is gedaan.
Lukt dat, dan blijft het veel aandacht vragen van uitvoerende bedrijven. Dat geldt voor aanpak buiten, maar zeker als de oplossing toch binnen moet worden gezocht. Met de nadrukkelijke noodzaak om energiezuiniger en comfortabeler te wonen, moet elke mogelijkheid worden aangegrepen om dat bij bestaande woningen optimaal voor elkaar te krijgen.

> Het ontstaan van buitengevel-isolatie